Overslaan en naar de inhoud gaan

Laatst bijgewerkt: december 2018

 

Victoriabaars – ook wel Nijlbaars genoemd – behoort tot de familie van de reuzenbaarzen (Latidae), terwijl ‘onze’ baars Perca fluviatilis, die we kennen uit de Europese vijvers, tot de echte baarzen (Percidae) behoort. Victoriabaars is een zoetwatersoort die oorspronkelijk afkomstig is uit de Nijl, maar ondertussen aanwezig is in alle meren en rivieren in tropisch Afrika. Victoriabaars wordt geslachtsrijp op 3 à 4-jarige leeftijd, bij een lengte van ongeveer 60 cm. Het is een indrukwekkende soort waarvan de grootste exemplaren bijna 2 m kunnen worden en 200 kg wegen. De soort wordt als één van de meest invasieve soorten ter wereld beschouwd.

 

De een ziet victoriabaars als een ecologische ramp die het sociale onevenwicht in de regio van Oost-Afrika versnelde, voor anderen is hij een bron van financiële voorspoed. Hoe dan ook is de soort sinds het einde van de jaren 80 een belangrijke bron van proteïnen uit aquatische oorsprong.

 

 

Een meer in het Nijlbekken

Op het einde van de jaren 50 werden twee tilapiasoorten (Oreochromis variabilis en Oreochromis esculentus), die van nature in het Victoriameer (grenzend aan Kenia, Oeganda en Tanzania) aanwezig zijn, overbevist. De invoering van hoog efficiënt vistuig, met name nylonnetten en buitenboordmotoren veroorzaakten de ineenstorting van de inheemse visbestanden, temeer omdat beheermaatregelen ontbraken.


Het koloniale bewind van dat moment koos ervoor om vier nieuwe soorten tilapia en in een tweede fase victoriabaars in het meer te introduceren. Van de vijf geïntroduceerde soorten hebben er zich twee, Oreochromis niloticus (tilapia) en Lates niloticus (victoriabaars), heel goed aangepast en gingen er welig tieren. Vandaag delen deze twee soorten het meer met elkaar, zonder enige concurrentie van andere vissen. Tilapia zwemt in ondiep water (<15 m), terwijl victoriabaars in de waterkolom leeft in water tot 60 meter diep.

 

Een grote, maar niet duurzame productie

De productie die oorspronkelijk uitsluitend door Oegandezen werd geleid, steeg sterk vanaf het begin van de jaren 80 toen Kenia en Tanzania het meer ook begonnen te bevissen. Zelfs voor deze toename van de visserijinspanning waren al de eerste tekenen van verzwakking merkbaar in de populatie. Maar de aandacht van de wetenschappelijke gemeenschap en de inspanningen op het vlak van beheer focusten op dat moment voornamelijk op het keren van de verarming van de biodiversiteit in het meer. De actuele achteruitgang van het visbestand wordt bevestigd door de – vaak illegale – visserij van jonge exemplaren en het dalen van de vangsten per eenheid van inspanning (CPUE). Het geeft aan dat de visserij zoals die vandaag gebeurt, niet duurzaam is.

 

In een gezamenlijke poging om de stock te beheren, besliste de vereniging van visverwerkende bedrijven in Oeganda in 2007 om geen vissen van minder dan 50 cm meer aan te kopen en te verwerken. Deze maatregel werd nadien ook overgenomen door Kenia en Tanzania.

 

In november 2009 startten de drie oeverstaten van het Victoriameer een gemeenschappelijk plan op onder de naam ‘Operatie red de victoriabaars’. De bedoeling is om de illegale visserij uit te roeien en de achteruitgang van de biomassa om te keren. Opleidingen en een nauwe betrokkenheid van de lokale vissersgemeenschappen maken integraal deel uit van het beheerplan. De beheerders beschouwen het bestand als overbevist, maar zonder gevaar voor uitputting. Ondertussen blijkt dat de ingevoerde herstelmaatregelen voor het redden van de stock weinig vruchten afwerpen. De biomassa blijft jaar na jaar afnemen, terwijl andere lokale soorten (maar van lage commerciële waarde) beetje bij beetje terug verschijnen in het meer. De omgevingsparameters van het meer zijn ook sterk verbeterd met de terugkeer van deze endemische soorten.

 

In 2015 zijn vissers gestopt om kieuwnetten te gebruiken en zijn ze beginnen vissen met lijnen met kleine haken. Dit liet hen toe om de visserijinspanning te verleggen naar soorten van een lager niveau in de voedselketen. De maatregelen die de oeverstaten namen, hebben het mogelijk gemaakt om de vangsten van jonge vis te reduceren en de illegale visserij in het Victoriameer aan te pakken. De Nijlbaarspopulatie neemt weer toe sinds 2017.

 

✔ Het bestand van Victoriabaars in het Victoriameer is geleidelijk aan het verbeteren, en daarmee ook de bestanden van de andere lokale soorten.

 

 

 

Verse of ontdooide filet

Victoriabaars wordt in Europa verhandeld als filet zonder vel (vers of ontdooid). De vis kwam op de markt aan het begin van de jaren 90. De vaste textuur en het witte vlees van victoriabaars zijn zeer gegeerd door de liefhebbers van witte vis. In 2016 werd 25 400 ton filets naar Europa geëxporteerd.

In België bedroeg de import in 2016 nog 3 600 ton en kwam het product vooral uit Oeganda (61%) en Tanzania (27%). In 2016 werd 1 857 ton victoriabaars op de Franse markt gebracht. Het overgrote deel van de geïmporteerde volumes wordt vers en gekoeld ingevoerd, en per vliegtuig aangevlogen. Victoriabaars wordt dan ook verkocht aan een gemiddeld hoge prijs.

 

TE ONTHOUDEN

  • Victoriabaars is zeer gewild omwille van zijn vaste en witte vlees.
  • De visserijorganisatie van het Victoriameer (Lake Victoria Fisheries Organisation) heeft gemeenschappelijke beschermings- en beheermaatregelen opgelegd in samenwerking met de drie oeverlanden (Oeganda, Kenia, Tanzania).
  • Het bestand van Victoriabaars in het Victoriameer is geleidelijk aan het verbeteren, en daarmee ook de bestanden van de andere lokale soorten.

WEETJES

Darwins nachtmerrie

De documentaire ‘Darwin’s nightmare’ (2004), geregisseerd door Hubert Sauper, werpt een bijzondere blik op de sociale en ecologische gevolgen voor de lokale bevolking van de ontwikkeling van deze visverwerkingsindustrie rond het Victoriameer. De film leidde ertoe dat de aankopers, met name die van de grootdistributie, gewaarschuwd werden voor de dubieuze praktijken van sommige groothandelaars of groothandelsagenten afkomstig uit ontwikkelingslanden. Sindsdien werden verschillende programma’s opgestart – door de industrie en milieuorganisaties – om de situatie rond het Victoriameer recht te trekken voor de lokale bevolking en de economie rond het meer duurzamer te ontwikkelen. Zo wordt er in het kader van de diversificatie van de productie bijvoorbeeld  gedacht aan het kweken van tilapia in vijvers rond het meer.