Overslaan en naar de inhoud gaan

Laatst bijgewerkt: december 2018

 

De groep van de haaien telt een groot aantal soorten (meer dan 400). Haaien zijn heel gegeerd omwille van hun vlees, hun vinnen en hun kraakbeen. De Europese markten worden bevoorraad met haaien afkomstig van visserijen uit de Noord-Atlantische Oceaan, maar eveneens met grotere haaien die door de Europese vloot in alle oceanen ter wereld worden gevangen. Italië is één van de grootste invoer- en verbruikslanden van haaien in Europa. Frankrijk, België en Zwitserland zijn eveneens grote verbruikers van afgeleide haaienproducten, vaak zonder dat mensen er zich bewust van zijn (in bereidingen onder andere naam, in cosmetica of in voedingssupplementen).

 

De meest verbruikte soorten zijn:
hondshaai, Scyliorhinus canicula, bereikt geslachtsrijpheid bij een lengte tussen 54 en 60 cm in de Atlantische zone en vanaf 40 cm in de Middellandse Zee;
kathaai, Scyliorhinus stellaris;
gevlekte gladde haai, Mustelus asterias;
gladde haai, Mustelus mustelus;
doornhaai, Squalus acanthias, waarbij de wijfjes geslachtsrijpheid bereiken na 8 jaar, bij een lengte tussen 66 en 120 cm;
ruwe haai, Galeorhinus galeus;
haringhaai, Lamna nasus, waarvan de wijfjes pas geslachtrijp worden op een leeftijd van 14 jaar (bij een lengte tussen 200 en 250 cm) en maximaal 4 jongen per jaar ter wereld brengen.

 

Ongeveer een derde van de haaien- en roggensoorten in de Europese wateren wordt als bedreigd beschouwd volgens de criteria van de Rode lijst van de IUCN: in het bijzonder doornhaai, haringhaai, zee-engel en reuzenhaai zijn in de noordoostelijke Atlantische Oceaan geklasseerd als ‘ernstig met uitsterven bedreigd’. In de Middellandse Zee is meer dan de helft van de soorten haaien, roggen en draakvissen met uitsterven bedreigd.

 

Vermijd dialectnamen
Ze veroorzaken grote verwarring over welke soort het  precies gaat. Vlaamse vissers hebben het vb. over ‘zandhaai’, een term die niet overeenstemt met één specifieke soort haai: het kan immers gaan om ruwe haai Galeorhinus galeus, gladde haai Mustelus mustelus of gevlekte gladde haai Mustelus asterias.

 

Onnauwkeurige kennis

De kennis over haaienpopulaties en de mate waarin ze geëxploiteerd worden, is erg beperkt. Ondertussen schetsen enkele indicatoren (daling van de vangsten en rendement) een vrij somber beeld over de toestand van hun bestanden, ook al varieert de status van soort tot soort.

Belangrijkste soorten in de Noordoost-Atlantische Oceaan

Hondshaai, kathaai, gevlekte gladde haai, ruwe haai en doornhaai zijn de meest beviste haaiensoorten in de noordoostelijke Atlantische Oceaan. Tot op vandaag bestaat er geen vangstbeperking voor hondshaai en kathaai die door bodemsleepnetvissers gevangen worden in de noordoostelijke Atlantische Oceaan en de Middellandse Zee. Deze soorten vallen onder geen enkele vorm van beheer.

 

Hondshaai Scyliorhinus canicula: Niettegenstaande er geen goede vangstgegevens bestaan en de stocks dus niet exact kunnen worden ingeschat, zien de wetenschappers van ICES in hun campagnes een gestage toename in de dichtheden van deze soort. Daarom volgde het wetenschappelijk advies dat de vangsten in drie bestanden (Noordzee, Keltische Zee en Portugese wateren) met 20% kunnen toenemen in 2017 en 2018. Enkel voor de stock in de Golf van Biskaje, raadt ICES aan om de vangsten met 20% te doen dalen ten opzichte van het huidige niveau.
Kathaai Scyliorhinus stellaris vertoont sinds de jaren 90 een algemeen groeiende populatie in Europese wateren. Data ontbreken echter voor een kwantitatieve diagnose en de precieze grootte van de visserijsterfte blijft onbekend. Het voorzorgsprincipe indachtig, raadden ICES-wetenschappers sinds 2015 aan om de vangsten op kathaai met 6% te beperken ten opzichte van de gemiddelde vangsten in de periode tussen 2012 en 2014 (zijnde 42 ton).
• ICES schat in dat de totale vangsten van gladde haai en gevlekte gladde haai (Mustelus spp.) mogelijks met 20% kunnen verhoogd worden, omdat de biomassa sinds 2014 aan het stijgen is.
• Voor ruwe haai Galeorhinus galeus wordt dan weer aangeraden om het huidige vangstniveau aan te houden. Sinds 2010 is de visserij van ruwe haai met de beug niet langer toegestaan.
• De bestanden van doornhaai Squalus acanthias blijven kwetsbaar na een sterke daling in biomassa sinds 1960, ondanks de ingevoerde visserijbeperking.

 

De Franse vissers vangen vooral hondshaai (3 971 ton) en gladde haai (2 375 ton) (vismijngegevens uit 2016). Frankrijk is op wereldniveau de achtste grootste importeur van haaien, goed voor 4 000 ton per jaar. Met een import van 11 500 ton haaien per jaar staat Italië op de derde plaats wereldwijd en op de eerste plaats in Europa.

 

In 2016 landden Belgische vissers 570 ton hondshaai aan, evenals kleine hoeveelheden kathaai (39 ton) en gevlekte gladde haai (0,8 ton) als bijvangst met de boomkor. De haaien worden, naargelang de soort, verkocht aan een lage prijs van amper 0,5 tot 0,8 euro per kilo. In datzelfde jaar importeerde België 442 ton haaien (alle soorten samen), waarbij het in 78% van de gevallen gaat over doornhaai uit de Verenigde Staten. Traditioneel werden doornhaai en haringhaai in België veel gerookt geconsumeerd.

 

Haaien eten

De kleinere haaiensoorten die in de wateren van de Noord-Atlantische Oceaan leven, worden hoofdzakelijk gevild verkocht zonder kop, of als gerookte haaibuikjes. Dit maakt het moeilijk om de betrokken soort te identificeren. De onvolledige etikettering van haaienproducten verhindert een bewuste verbruiker om zich goed te informeren over de duurzaamheid van zijn voedsel.

Ontvinnen

Haaienvinnen, een van de duurste mariene producten op de internationale markt (meer dan $700 per kilo in 2011), zijn zeer gegeerd in Aziatische landen voor de bereiding van de dure en traditionele haaienvinnensoep. De praktijk van het ontvinnen bestaat erin de vinnen van de haaien af te snijden en de geamputeerde, maar nog levende dieren terug in zee te gooien zonder kans op overleving. De rest van de haai heeft immers een lagere marktwaarde; het brengt vissers meer op om alle ruimte aan boord te benutten voor het stockeren van haaienvinnen. Voor grotere vinnen wordt een hogere prijs geboden. Daarom worden in het algemeen grote pelagische haaien (in open water zee levend) verkozen als doelwit. Haaien hebben bijzondere biologische kenmerken die hen zeer kwetsbaar maken voor overbevissing: late geslachtsrijpheid, trage voortplanting, weinig jonge individuen in de populatie. Het ontvinnen ligt aan de basis van het ineenstorten van meerdere haaienbestanden waaronder bepaalde soorten hamerhaaien (Sphyrna spp.), voshaaien (Alopias spp.) en makreelhaaien (Isurus spp.). Ontvinnen is een courante praktijk die steeds meer wordt toegepast omwille van de nieuwe Aziatische economische groei en de grotere vraag naar dit product. In Europa is het sinds december 2012 verboden om haaien aan te landen zonder vinnen of gescheiden van zijn vinnen. Dit verbod is ook van toepassing in Centraal-Amerika, de Verenigde Staten en Taiwan.

 

 

Steeds meer jonge Chinese koppels besluiten om - tegen de traditie in - geen haaienvinnensoep meer te serveren op hun bruiloft, uit respect voor de natuur.

 

 

Sluiting visserij voor bedreigde haaien

• De witte haai Carcharodon carcharias en de reuzenhaai Cetorhinus maximus worden respectievelijk sinds 2004 en 2003 vermeld in bijlage II van CITES (zie weetjes).

• De vangst van zee-engel Squatina squatina werd in 2009 verboden voor alle Europese vloten, ongeacht waar ter wereld ze vissen.

• De vrouwelijke haringhaai Lamna nasus wordt pas geslachtsrijp op de leeftijd van 14 jaar (wanneer ze tussen de 2 en 2,5 m groot is) en heeft maximaal 4 jongen per jaar. Tot in december 2009 beschikte Frankrijk als enige EU -land nog over een gerichte visserij op haringhaai (van op het eiland Ile d’Yeu). Deze visserij is verboden sinds 1 januari 2010 (0-quotum).

• De vrouwelijke doornhaai Squalus acanthias wordt geslachtsrijp op de leeftijd van 8 jaar. Ze meet dan tussen de 66 en 120 cm. De wetenschappelijke beoordelingen documenteren een sterke daling van de grootste bestanden van doornhaai in het noordelijk halfrond. Sinds december 2010 heeft de Europese Raad beslist dat er geen doornhaai meer mag gevangen worden (TTV = 0).

• In 2012 werden de quota voor de ruwe zwelghaai Centrophorus granulosus en schubzwelghaai Centrophorus squamosus ook tot nul gereduceerd.

 

In de toog

De consumptie en de handel in haaienvlees zijn belangrijk binnen de EU. In Frankrijk en België wordt haaienvlees frequent verkocht in de detailhandel. De relatief lage prijs en het gebrek aan graten maken hem tot een gewaardeerde soort voor grootkeukens.

 

Het ontvilde vlees van hondshaai wordt nog steeds foutief verkocht onder de naam ‘zeepaling’. In onze buurlanden komen gelijkaardige handelspraktijken voor: in Wallonië en Frankrijk komt hondshaai er soms in de handel als ‘saumonette’ (kleine zalm), in het Verenigd Koninkrijk als ‘rock salmon’ (rotszalm) en in Italië als ‘palombo’.

 

Haaien zijn gegeerd omwille van hun hoge handelswaarde. De huid (segrijn) wordt gebruikt om er leer van te maken, de lever voor de cosmetica-industrie, het vlees voor consumptie, de vinnen worden gedroogd verkocht op de Aziatische markt en uit het kraakbeen wordt door de farmaceutische industrie gewrichtsversterkende voedingssupplementen gemaakt.

 

 

TE ONTHOUDEN

  • Ongeveer een derde van de haaiensoorten in de Europese wateren wordt volgens de criteria van de IUCN als bedreigd beschouwd.
  • Het is aan te bevelen om geen haaien aan te kopen, omwille van hun biologische kenmerken (trage groei en voortplanting), de kwetsbaarheid van de bestanden en vooral ook het gebrek aan informatie over de juiste soortnaam. De enige uitzonderingen hierop zijn hondshaai (Scyliorhinus canicula) uit de Noordzee, Keltische zee en het Engels Kanaal, en (gevlekte) gladde haai (Mustelus spp.). Zij kunnen met mate geconsumeerd worden omdat de status van hun stocks verbeterd is. Let er wel op dat de correcte Latijnse naam wordt vermeld op het aankoopbewijs!
  • De enige uitzondering is de hondshaai. Let er dan zeker op dat zijn Latijnse naam (Scyliorhinus canicula) wordt vermeld op het aankoopbewijs!
  • Een Amerikaanse visserij van doornhaai (Squalus acanthias) uit de Noordwest-Atlantische Oceaan is MSC-gecertificeerd.

WEETJES

FAO en CITES sloten akkoord voor duurzame vishandel (oktober 2006)

De handel van een groot aantal vissoorten, waaronder verschillende haaien, wordt geregeld door de ‘VN-Conventie inzake de Internationale Handel in Bedreigde Uitheemse Dieren en Planten’ (CITES).

 

 

De grote vraag naar haaienvinnen leidde op bepaalde plaatsen tot overbevissing, waardoor de overleving van de soorten in gevaar kwam. De internationale gemeenschap stemde in om de handel ervan binnen het kader van CITES te reglementeren. Zo moet een land dat haaiensoorten wil uitvoeren die onder deze regels vallen, kunnen bewijzen dat de haaien afkomstig zijn uit een legale visserij en dat deze handel de overleving van de soort niet in het gedrang brengt. Maar de controle blijkt de zwakke schakel in dit proces. Zo heeft een inschrijving van soorten in bijlage II* van CITES tot nog toe nog nooit geleid tot het stoppen van de overbevissing op deze soorten. Daarom beoordeelt CITES nu de toestand van de bestanden en de beheerpraktijken, in samenwerking met de Wereldvoedselorganisatie (FAO) en de overheden van de uitvoerende landen, om er over te waken dat enkel duurzaam beheerde visserijen internationaal handel in haaien mogen drijven. CITES identificeert waar de gevoelige punten liggen en helpt landen om controles te organiseren indien nodig.


*Dieren die in bijlage II zijn opgenomen, worden als kwetsbare soort beschouwd, waarvan het voortbestaan gevaar loopt als de handel in deze dieren niet aan banden wordt gelegd en gereguleerd.