Laatst bijgewerkt: mei 2025
➜ BIOLOGIE
- FAMILIE: Latidae.
- KENMERKEN: Grijsgroene rug, flanken gemarkeerd met donkere banden, prominente onderkaak.
- HABITAT: Demersale zoetwatervis die tussen 10 en 60 m diepte leeft. Afkomstig uit het Nijlbekken.
- VOEDSEL: Vissen.
- GESLACHTSRIJP: Victoriameer: 58 cm (vrouwtjes); 53 cm (mannetjes).
- PAAITIJD: Van maart tot juni
- LEEFTIJD: 16 jaar.
De Nijlbaars is een enorme grote vis. Volwassen exemplaren kunnen bijna 2 meter worden en 200 kg wegen.
➜ VANGST
Het vissen op Nijlbaars, oorspronkelijk uitsluitend uitgevoerd door Oegandezen, nam sterk toe in de jaren zeventig toen ook Kenia en Tanzania begonnen met de exploitatie van het Victoriameer. Vanaf de jaren tachtig werd het de belangrijkste vissoort die uit het meer werd gehaald. Tegelijkertijd was er ook een toename van het aantal vissers en boten waardoor de druk op de Nijlbaars sterk vergrootte. Er ontwikkelden zich ook illegale praktijken, waarbij gebruik werd gemaakt van verboden vistuigen (zoals sleepnetten en zegens) en waarbij voornamelijk werd gericht op jonge individuen (die nog niet geslachtsrijp zijn), omdat de prijs van volwassen exemplaren te duur werd voor lokale gemeenschappen. Kenia, Oeganda en Tanzania zijn verantwoordelijk voor meer dan 80% van de wereldaanvoer van deze soort en bevoorraden ook de Europese markt. De hoogste aangevoerde hoeveelheid werd in 2005 geregistreerd (378.045 ton). Sinds 2005 is de Nijlbaars onderhevig aan aanzienlijke overexploitatie, wat heeft geleid tot een afname van de biomassa en bijgevolg een afname van de vangsten. In 2018 en 2019 werd een lichte stijging van de aanvoer geregistreerd (respectievelijk 210.307 en 253.285 ton). In 2022 bedroegen de aanlandingen 230.903 ton. Nijlbaars wordt ook geëxploiteerd in verschillende andere Afrikaanse landen (met name in Nigeria en Egypte).
De Nijlbaars is een zoetwatervis afkomstig uit het Nijlbekken. We kunnen ze nu terugvinden in alle rivieren van tropisch Afrika. Eind jaren vijftig werd de Nijlbaars, door de koloniale overheid, in het Victoriameer uitgezet. Dit deden ze omdat de bestanden van twee soorten tilapia, die van nature in dit meer voorkwamen (Oreochromis variabilis en Oreochromis esculentus), teloorgingen.
➜ TOESTAND VAN DE BESTANDEN
Het bestand van Nijlbaars in het Victoriameer is in verval geraakt sinds het begin van de jaren 2000. De afname van de vangsten per inspanningseenheid (CPUE) en de aanzienlijke verkleining van de gemiddelde visgrootte getuigen Van de achteruitgang van de populatie en van niet-duurzame praktijken.
➜ BEHEER VAN DE BESTANDEN
In november 2009 besloten de drie oeverstaten aan het Victoriameer tot een gemeenschappelijk plan genaamd ‘operatie Red de Nijlbaars’. Het is gericht op het uitbannen van illegale visserij en het stimuleren van de biomassa. De opleiding en betrokkenheid van vissersgemeenschappen zijn een integraal onderdeel van het beheersplan voor deze visserij. In 2015 stopten vissers met kieuwnetten te gebruiken, en gingen ze over naar het gebruik van kleine haken. Hierdoor verschoof de visserij-vangst naar soorten in lagere trofische niveaus (= lager in de voedselketen). Echter, maatregelen om de bestanden te herstellen hebben moeite om effect te tonen en voorlopig blijft de biomassa jaar na jaar afnemen. Tegelijkertijd zijn de milieuomstandigheden van het meer verbeterd met de terugkeer van endemische soorten, maar met een lage commerciële waarde. Om de visbestanden beter te beheren, introduceerde de vereniging van de visverwerkers in Oeganda ("Uganda Fish Processors Association") in 2017 een minimummaat van 50 cm voor hun eigen aankopen van Nijlbaars. Deze maatregel werd ook overgenomen door Kenia en Tanzania.
Darwins nachtmerrie:
De documentaire "Darwin’s Nightmare", geregisseerd door Hubert Sauper (uitgebracht in 2004), geeft een verhelderende kijk op de effecten van de visverwerkende industrie op de lokale bevolking rond het Victoriameer. Deze film maakte het mogelijk om kopers, met name in de groothandels, attent te maken op de dubieuze praktijken van bepaalde handelaren uit minder ontwikkelde landen. Sindsdien introduceerden industriëlen en milieuorganisaties hulpprogramma’s om de lokale bevolking te helpen en een duurzame economische ontwikkeling rond het meer te waarborgen.
➜ AQUACULTUUR
De kweek van Nijlbaars is vrij recent. Nigeria is het enige producerende land ter wereld (13.975 ton in 2022). Ze begonnen deze productie eind jaren ‘90, in drijvende kooien op de Niger-rivier, voornamelijk om de lokale bevolking te kunnen voeden. Er wordt nu ook onderzoek gedaan naar het kweken van Nijlbaars in kooien in het Victoriameer.
CONSUMPTIE
De Nijlbaars die in Europa op de markt wordt gebracht, is voornamelijk afkomstig uit Tanzania. Het is de belangrijkste zoetwatervis uit Afrika die wordt geïmporteerd in de EU. De vis wordt verkocht onder de vorm van filets zonder vel, vers, gekoeld of bevroren. De stevige textuur en het witte vruchtvlees zijn erg populair bij liefhebbers van witvissen.
Nijlbaars kwam op de Europese markt in de vroege jaren ‘90. De invoer van deze vis naar Frankrijk en meer in het algemeen naar Europa is in de afgelopen jaren afgenomen vanwege onzekerheden over de kwaliteit van zoetwater visproducten. Dankzij verschillende films en tv-shows werd
dit probleem aangekaart. In 2022 importeerde Frankrijk 1.682 ton verse en diepgevroren filets vergeleken met 4.531 ton in 2010. In België bedraagt de import van Nijlbaars in 2021 6.263 ton, voornamelijk uit Oeganda en Tanzania. Het grootste deel hiervan wordt weerom geëxporteerd binnen EU, voornamelijk naar Nederland en Frankrijk. Zelf consumeerden Belgische gezinnen in 2021, 106 ton Nijlbaars.
De Nijlbaars heeft zich zeer goed aangepast aan het Victoriameer en heeft zich vermenigvuldigd ten koste van lokale fauna. Tegenwoordig deelt deze soort het Victoriameer met de Nijltilapia (Oreochromis niloticus) die daar ook op hetzelfde moment werd geïntroduceert. De tilapia leeft in ondiep water (< 15 m), terwijl de Nijlbaars pelagische wateren opzoekt tot 60 m diep.
De IUCN beschouwt de Nijlbaars als één van de honderd meest invasieve soorten ter wereld.
TE ONTHOUDEN
➜ De Nijlbaars is een zoetwatervis, afkomstig uit het Nijlbekken. In de late jaren ‘50 werd ze geïntroduceerd in het Victoriameer.
➜ De Nijlbaars is een invasieve soort en heeft zich snel verspreid in het Victoriameer ten koste van lokale soorten.
➜ Nijlbaars is, qua omzet, de belangrijkste vissoort in het Victoriameer.
➜ Illegale visserij, het vangen van te jonge exemplaren en overexploitatie hebben een afname van de populatie veroorzaakt.
➜ Gemeenschappelijke instandhoudings- en beheersmaatregelen zijn ingevoerd door de oeverstaten van het Victoriameer: Kenia, Oeganda en Tanzania.
AANBEVELINGEN VOOR AANKOOP
- Te vermijden: Aankoop van deze soort wordt afgeraden vanwege overexploitatie in
het Victoriameer. - Merk op dat de Nijlbaars een invasieve soort is.
